Μυρτις

• «Περί το 430 π.Χ. λοιμός ενέσκηψε αιφνιδίως εις την πόλιν των Αθηνών …και νεκροί έκειντο εν ταις οδοίς …έθαπτον δε ως έκαστος εδύνατο» (Θουκυδίδης, Ιστορία)

• 150 άνδρες, γυναίκες και παιδιά θάβονται βιαστικά σε ένα κοινό τάφο στον Κεραμεικό.

• Το 1994-95, στη διάρκεια των έργων για την κατασκευή του σταθμού του Κεραμεικού του ΜΕΤΡΟ της Αθήνας ανασκάπτεται ο κοινός τάφος με τα θύματα του λοιμού, ανάμεσά τους και ένα εντεκάχρονο κορίτσι, η Μύρτις.

• Σήμερα, η Μύρτις έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με τους πολίτες του 21ου αιώνα…

Περιοδική έκθεση με τίτλο “Μύρτις: Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν” παρουσιάζει από τις 13 Σεπτεμβρίου έως τις 30 Νοεμβρίου 2010, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Σύντομο ιστορικό

Το 1994-95, στη διάρκεια των εργασιών της εταιρείας Αττικό ΜΕΤΡΟ για την κατασκευή του νέου υπόγειου σιδηροδρόμου της Αθήνας, βρέθηκε στην περιοχή του Κεραμεικού ο χώρος όπου ήταν γνωστό πως υπήρχε το νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας. Η αρχαιολογική ανασκαφή έφερε στο φως έναν ομαδικό τάφο με σκελετικό υλικό από την ταφή περίπου 150 ανθρώπων, ενηλίκων και παιδιών, χρονολογήθηκε δε με την αξιολόγηση των αρχαιολογικών ευρημάτων στην εποχή του Λοιμού των Αθηνών, δηλαδή μεταξύ του 430 και του 426 π.Χ.

Έτσι ξεκίνησε η μελέτη του σκελετικού υλικού με σύγχρονες εργαστηριακές μεθόδους DNA, προκειμένου να προσδιοριστεί ο αιτιολογικός παράγοντας της φονικής ασθένειας. Για τη διερεύνηση του υπεύθυνου παθογόνου  ιατρική-οδοντιατρική ομάδα χρησιμοποίησε τον πολφό τριών άθικτων δοντιών από τρία τυχαία επιλεγμένα κρανία, όπου ανιχνεύτηκαν ίχνη του μικροβιακού παράγοντα. Οι επιστήμονες εντόπισαν το βακτήριο Salmonella enterica serovar Typhi.

Ανάμεσα στα οστά του ομαδικού τάφου υπήρχε το κρανίο ενός κοριτσιού 11 περίπου χρόνων, στο οποίο δόθηκε το όνομα Μύρτις, και το οποίο διατηρούσε ένα σημαντικό χαρακτηριστικό παιδιού αυτής της ηλικίας, δηλαδή μέρος της νεογιλής οδοντοφυΐας συγχρόνως με τη μόνιμη. Η άριστη κατάσταση του κρανίου της Μύρτιδος γέννησε την ιδέα της ανάπλασης ενός παιδικού κεφαλιού της εποχής του Περικλή και της παρουσίασής του σε σχετική έκθεση. Γι’ αυτό το σκοπό κατασκευάστηκε ένα ακριβές αντίγραφο του κρανίου με τις πλέον σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους και εστάλη σε ειδικό εργαστήριο στη Σουηδία, απ’ όπου επέστρεψε με τη μορφή που βλέπουμε σήμερα.

Ύστερα από 2500 χρόνια η Μύρτις ζωντανεύει ξανά….

Αποσπάσματα από συνέντευξη του κ. Μανώλη Παπαγρηγοράκη, οδοντιάτρου – ορθοδοντικού, επίκουρου καθηγητή,   στο Έθνος:

• «Ακολουθήσαμε το μοντέλο και την τεχνική που χρησιμοποίησαν Αγγλοι επιστήμονες για το πρόσωπο του Φιλίππου Β’. Ομως, η δική μας έρευνα ήταν πρωτοποριακή, διότι είχαμε στη διάθεσή μας το κρανίο ακέραιο, τόσο με την άνω όσο και την κάτω γνάθο, κάτι που είναι σπάνιο».

Το πρώτο στάδιο των εργασιών πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο που παραχώρησε το θεραπευτικό ινστιτούτο «Εγκέφαλος», με τον ακτινολόγο κ. Παναγιώτη Τούντα. Το κρανίο πέρασε από σκανάρισμα στον αξονικό τομογράφο και τα στοιχεία εστάλησαν στο ΤΕΙ Κρήτης. Εκεί η ομάδα των κ. Μαραβελάκη και Αντωνιάδη δημιούργησε ένα μοντέλο, ένα πιστό αντίγραφο του αρχαίου κρανίου. Επάνω σε αυτό έγινε τελικά στη Σουηδία η ανάπλαση του προσώπου που είχε η Μύρτις, από τον ειδικό γλύπτη Οσκαρ Νίλσον, και αυτή η διεργασία διήρκησε οκτώ μήνες. Τα ρούχα της Μύρτιδος είναι από λινό, όπως τα υφάσματα της εποχής, σε φυσικό γαιώδη χρωματισμό χωρίς προσμείξεις. Το ένδυμα έραψε η κ. Ελένη Κλημογιάννη βάσει ειδικού σχεδίου. Μετά την επίσημη παρουσίαση θα εγκαινιαστεί έκθεση (15/4) στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή και στη συνέχεια η Μύρτις θα ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα καθώς και στο εξωτερικό.

• Με τον αξονικό τομογράφο φτιάξαμε ακριβές αντίγραφο του αρχαίου κρανίου

«Εμείς υλοποιήσαμε στην τρισδιάστατη μορφή, το κρανίο της αρχαίας Μύρτιδος. Κάναμε τριών διαστάσεων ανασύνθεση, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί το μοντέλο ως βάση για να γίνει η αναπαράσταση της αρχαίας μορφής και επάνω σε αυτό το πρόπλασμα να χτιστεί η μορφή της», εξηγεί ο κ. Μανώλης Μαραβελάκης, καθηγητής Εφαρμογών στο ΤΕΙ Κρήτης.

«Παίρνουμε τα δεδομένα από τον αξονικό τομογράφο και τα μετατρέπουμε σε αναπαράσταση, αρχικά σε ψηφιακή μορφή και μετέπειτα σε μορφή μοντέλου. Οταν ξεκινήσαμε πριν από δύο χρόνια, ήταν μια δύσκολη τεχνική, σήμερα με την τεχνολογική εξέλιξη γίνεται αυτόματα από αξονικούς τομογράφους. Στη συνέχεια «εκτυπώθηκε» η τρισδιάστατη εικόνα και δημιουργήσαμε το κρανίο εκ τους μηδενός ένα ακριβές αντίγραφο του αρχαίου κρανίου». Οπως λέει ο κ. Μαραβελάκης, είναι ελάχιστα διεθνώς τα αντίστοιχα προγράμματα που έχουν υλοποιηθεί, ενώ το ίδιο το εργαστήριο των ΤΕΙ Κρήτης είχε κάνει μια ανάλογη εργασία και βραβεύτηκε για την αναπαράσταση μινωικού κρανίου.

Η τελική μορφή του προσώπου δόθηκε από τον Σουηδό γλύπτη και ειδικό μοντελίστ κ. Οσκαρ Νίλσον, ο οποίος έχει κάνει την ανάπλαση στα πρόσωπα των θυμάτων του πλοίου Βάσσα που βούλιαξε τον 15ο αιώνα. Πρόκειται για μια ειδική τεχνική με καρφίδες σε διάφορα σημεία του κρανιακού μοντέλου και ενδείξεις του πάχους και της μυϊκής μάζας. Σιγα σιγά συνθέτει τους μυς του προσώπου, χτίζει τα μυϊκά στρώματα και φτιάχνει το κρανίο και τοποθετεί μάτια σε καστανή απόχρωση. Το υλικό για το δέρμα ήταν αρχικά πηλός και μετέπειτα ειδική ρητίνη, απομίμηση του ανθρωπίνου δέρματος. Υστερα τοποθετούνται μαλλιά, βλεφαρίδες, φρύδια σε καστανή απόχρωση, ανάλογη με τα μάτια.

• ΦΩΣ ΣΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΛΟΙΜΟΥ

Η ανάλυση στα δόντια έδειξε πως το μικρόβιο ήταν σαλμονέλα

Το DNA από τα δόντια όσων χάθηκαν από τη μυστηριώδη ασθένεια, την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, δίνουν πολύτιμες πληροφορίες, καθώς η ταυτοποίηση του αρχαίου λοιμού με τον τυφοειδή πυρετό και οι μεταλλάξεις του ιού προσφέρουν ελπίδα για ανάπτυξη φαρμάκων. Η πρωτοποριακή έρευνα βασίστηκε στα ευρήματα σκελετικού υλικού στον Κεραμεικό, με λείψανα κάπου 150 ανθρώπων που έζησαν και πέθαναν την περίοδο της πολιορκίας της Αθήνας από τους Σπαρτιάτες. Στα εργαστήρια Μοριακής Νευρολογίας της Ιατρικής Σχολής εντοπίστηκαν ίχνη από τα μικρόβια στον πολφό τριών δοντιών (εσωτερική κοιλότητα του δοντιού που περιέχει ιστούς, αγγεία και τα νεύρα που διατηρούν ζωντανό το δόντι).

«Η έρευνα έδειξε θετική αντίδραση στον μικροβιακό παράγοντα της σαλμονέλας, ένα μικρόβιο υπεύθυνο για την εκδήλωση τυφοειδούς πυρετού», εξηγεί ο κ. Μανώλης Παπαγρηγοράκης, επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Εχει αποδειχτεί ότι τα δόντια διατηρούνται ακέραια για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, με το περιεχόμενό τους στεγανό και ανεπηρέαστο από το εξωτερικό περιβάλλον. Συνεπώς η ανάλυση του DNA από τον πολφό μπορεί να οδηγήσει σε διάγνωση αρχαίων μολυσματικών ασθενειών. Το μικροβιακό DNA τελικά παρατηρήθηκε ότι έχει θετική αντίδραση στη σαλμονέλα που προκαλεί τυφοειδή πυρετό, ο οποίος με βάση τα αποτελέσματα θεωρείται δεδομένο ότι συμμετείχε στην αιτιολογία του λοιμού της Αθήνας».

• Πόσο μοιάζουν οι σύγχρονοι Ελληνες με τους αρχαίους μας προγόνους;

«Ξεκίνησα την έρευνά μου το 1980 στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν της Σουηδίας και το 1990 πήρα το μάστερ ακριβώς στο θέμα της κατατομής των αρχαίων Ελλήνων, την οποία ήθελα να συγκρίνω με εκείνη των Νεοελλήνων», λέει ο κ. Μ. Παπαγρηγοράκης, που παρουσίασε εντέλει τη μελέτη του το 2005 σε διεθνές συνέδριο στο Παρίσι. «Η σύγκριση δείχνει ότι οι Ελληνες είναι ίδιοι στο προσωπικό κρανίο, δηλαδή στο πρόσωπο (μάτια, μύτη κ.λπ.). Η διαφορά έγκειται στο εγκεφαλικό κρανίο (το επάνω τμήμα της κεφαλής), το οποίο έχει υποστεί μεταβολή λόγω της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Η μορφολογία του έχει αλλάξει σύμφωνα με στοιχεία μέσα σε διάστημα 4.000 χρόνων».

Πηγή : www.myrtis.gr/Έθνος